Η Σαχτάρ και οι σκιές: Η διπλή ταυτότητα του Ρινάτ Αχμέτοφ

10 Οκτωβρίου 1995.

Μια δυνατή έκρηξη συγκλονίζει το Ντόνετσκ. Σειρήνες περιπολικών και ασθενοφόρων ακούγονται στην πόλη. Η βομβιστική επίθεση έχει γίνει στο γήπεδο της Σαχτάρ. Απολογισμός επτά νεκροί. Είναι ο (αρχιμαφιόζος) πρόεδρος της Σαχτάρ Ντόνετσκ, Ακχάτ Μπραγκίν, και έξι άνδρες της προσωπικής φρουράς του.

Είναι το τέλος μιας εποχής και η αρχή μιας άλλης για τον ποδοσφαιρικό σύλλογο. Ίσως και για την Ουκρανία. 

Ο υπαρχηγός Ρινάτ Αχμέτοφ κληρονομεί το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του Μπραγκίν και αναλαμβάνει τη Σαχτάρ υπό την σκιά των φημών που τον ήθελαν ηθικό αυτουργό της δολοφονίας του προκατόχου του. Φήμες που τον ακολουθούν ως σήμερα, αλλά προφανώς χωρίς να μπορούν να επιβεβαιωθούν. Νόμος της σιωπής...

Ο Αχμέτοφ γεννήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1966 στο Ντόνετσκ σε οικογένεια ανθρακωρύχων και είδε τον πατέρα του να πεθαίνει νέος λόγω προβλημάτων του αναπνευστικού συστήματος, που του προκάλεσε η σκληρή δουλειά του. Η οικογένεια είχε ελάχιστα, το σπίτι τους δεν διέθετε καν εσωτερική τουαλέτα. Ο Αχμέτοφ ήταν καλός μαθητής και απέφευγε τα μπλεξίματα. Όταν τελείωσε το σχολείο, δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα να κατέβει στα ορυχεία, αντίθετα ανέπτυξε άλλες δεξιότητες. Γνωστός για τα ιδιαίτερα επιδέξια δάχτυλά του, λέγεται ότι έγινε επιτυχημένος παίκτης τυχερών παιχνιδιών. Σπούδασε οικονομικά στο πανεπιστήμιο της πόλης και ήταν αποφασισμένος να πετύχει. Τα πάντα και με κάθε τρόπο...

«Ο Ρινάτ υποσχέθηκε στον εαυτό του ότι θα έφευγε από αυτή τη ζωή με κάθε κόστος. Είχε πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση. Όλα έμοιαζαν να είναι εναντίον του. Είχε αυτό το αίσθημα αδικίας από τα πρώτα του χρόνια, ότι αυτός ήταν φτωχός και ότι οι άνθρωποι του Κομμουνιστικού Κόμματος, οι άνθρωποι της μαφίας μπορούσαν να βγάλουν τόσα πολλά χρήματα. Ο Ρινάτ είχε ένα πολύ ύπουλο μυαλό, πολύ έξυπνο. Ποτέ δεν απείλησε να σκοτώσει κανέναν. Για όλους, ήταν απλώς ένας νεαρός που έπαιζε καλά χαρτιά» θυμάται άνθρωπος που τον γνώριζε εκείνα τα χρόνια.

Aπό τα υπόγεια του Ντόνετσκ, «βασιλιάς» σε κάστρο

Άρχισε με κάποιες επιχειρήσεις τζόγου και με κρεοπωλεία στο Ντόνετσκ. Ακολούθησαν οι τράπεζες, οι ασφαλιστικές εταιρείες, τα ξενοδοχεία, τα ΜΜΕ, η System Capital Management Holdings μέσω της οποίας έλεγξε τις βιομηχανίες του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ (αμφότερες οι επαρχίες στην αμφισβητούμενη περιοχή του Ντονμπάς). Και, βέβαια, υπήρξαν και ένα σωρό «σκοτεινές» επιχειρήσεις, που τον έκαναν έναν ισχυρό οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό, ποδοσφαιρικό παράγοντα που κυριάρχησε σε κάθε πτυχή της ουκρανικής κοινωνίας. Συνολικά 320.000 ανθρώπους έχει στη δούλεψή του. Μόνο στη Μαριούπολη, στα δύο εργοστάσια χάλυβα απασχολεί 40.000 εργάτες.

Είχε γίνει ο πλουσιότερος άνθρωπος στην Ουκρανία, αλλά συνέχιζε να μένει στο Ντόνετσκ σε ένα κάστρο που έχτισε εκεί. Εννοείται ότι χρησιμοποίησε κάθε δυνατό μέσο για να πετύχει όσα πέτυχε. Για παράδειγμα, δημιουργούσε κάποιες φορές τεχνητές ελλείψεις αγαθών στην περιοχή του με αποτέλεσμα να πουλάει ακόμα πιο πολλά και σε υψηλότερες τιμές. Καθώς η Ουκρανία πάλευε να αφήσει πίσω της το σκληρό παρελθόν της, ο Αχμέτοφ ήταν κατά κάποιο τρόπο το πρότυπο της επιτυχίας. Ήταν κάτι σαν ημίθεος.

Εννοείται, φυσικά, ότι πίσω από τα χρήματα υπήρχε μπόλικο παρασκήνιο. Το 1999, σε επίσημο έγγραφο του υπουργείου Εσωτερικών της χώρας, ο τότε 33χρονος επιχειρηματίας περιγραφόταν ως ο επικεφαλής ενός οργανωμένου συνδικάτου εγκλήματος, ενώ υπήρχαν αναφορές για ξέπλυμα χρήματος και οικονομικές απάτες.

Και με το Κίεβο και με τη Μόσχα: Ο Αχμέτοφ έπαιζε σε διπλό ταμπλό 

Στην ανέλιξή του βοήθησαν και οι πολύ καλές σχέσεις με τη Ρωσία καθώς μπορούσε να συνομιλεί απευθείας με τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Μετά την απόσχιση μέρος των εδαφών των δύο επαρχιών του Ντονμπάς το 2014, οι επιχειρήσεις του εξακολούθησαν να λειτουργούν, παρά τη έκρυθμη κατάσταση. Και η Μόσχα αποδεχόταν την διατήρηση των οικονομικών δεσμών του Αχμέτοφ με το Κίεβο στο πλαίσιο των συμφωνιών του Μίνσκ που προέβλεπε την μετέπειτα επανένταξής τους στην Ουκρανία. Το 2017, το Κίεβο κήρυξε οικονομικό αποκλεισμό του ελεγχόμενων εδαφών από τους αυτονομιστών εδαφών του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ.

Οι αυτονομιστές απάντησαν «εθνικοποιώντας» τις επιχειρήσεις του Αχμέτοφ και τις μεταβίβασαν στην Vneshtorgservice, μια εταιρεία που με έδρα τη σε μια άλλη αποσχισθείσα περιοχή από τη Γεωργία: τη Νότια Οσετία. O έλεγχος της Vneshtorgservice σύντομα περιήλθε σε έναν άλλο Ουκρανό ολιγάρχη τον Σεργκέι Κουρσένκο ,ο οποίος είχε καταφύγει στην περιοχή του Ντονμπάς μετά την ανατροπή του Βίκτορ Γιανουκόβιτς, του φιλορώσου προέδρου της Ουκρανίας, που ανατράπηκε το 2014.

Ο Αχμέτοφ βρέθηκε (και) τότε στο στόχαστρο. Στο Κίεβο τον κατηγορούσαν ότι χρηματοδότησε αντικυβερνητικές δυνάμεις. Στο Ντόνετσκ, οι αυτονομιστές τον αποκαλούσαν προδότη. Το καλοκαίρι του 2014 οργισμένα πλήθη και από τις δύο πλευρές εισέβαλαν στο κάστρο του. Άλλοι θεωρούσαν ότι θα μπορούσε να παίξει ρόλο στη σταθερότητα της Ουκρανίας, άλλοι τον έβλεπαν ως ένα εμπόδιο για συστηματική μεταρρύθμιση.

Μετά την ανατροπή του Γιανουκόβιτς, ο Αχμέτοφ έχασε μεγάλο μέρος της πολιτικής του επιρροής, ιδίως λόγω της φιλορωσικής ταυτότητας που προσέλαβε το κόμμα των Περιφερειών. Δεν διεκδίκησε πολιτική θέση ξανά, αλλά εστίασε στις επιχειρήσεις και στην «αποπολιτικοποίηση» της εικόνας του.

Μερικά χρόνια μετά, τον Νοέμβριο του 2021, ο σημερινός πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ισχυρίστηκε ότι ομάδα Ουκρανών και Ρώσων σχεδίαζε πραξικόπημα εναντίον του στις αρχές Δεκεμβρίου εκείνου του έτους. Υποστήριξε, επίσης, πως υπήρχαν και Ρώσοι, που προσπαθούσαν να παρασύρουν τον Αχμέτοφ να συμμετάσχει στο πραξικόπημα.

Το Κρεμλίνο απέρριψε τον ισχυρισμό του Ζελένσκι. «Η Ρωσία δεν είχε ποτέ σχέδια να λάβει μέρος. Γενικά, η Ρωσία δεν εμπλέκεται ποτέ σε κάτι τέτοιο» δήλωσε ο εκπρόσωπος του, Ντμίτρι Πεσκόφ. Έντονη ήταν και η αντίδραση του Αχμέτοφ, ο οποίος κατηγόρησε τον Ζελένσκι ότι διέδωσε ένα απόλυτο ψέμα. «Οι πληροφορίες που δημοσιοποίησε ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι σχετικά με προσπάθειες να με εμπλέξουν σε κάποιο είδος πραξικοπήματος είναι ένα απόλυτο ψέμα», δήλωσε και ο Αχμέτοφ προσθέτοντας: «Είμαι εξοργισμένος με τη διάδοση αυτού του ψεύδους, ανεξάρτητα από τα κίνητρα του προέδρου. Η θέση μου ήταν και θα είναι σαφής και οριστική: μια ανεξάρτητη, δημοκρατική και ενωμένη Ουκρανία με την Κριμαία και την περιοχή της πατρίδας μου, το Ντονμπάς. Οι πράξεις μου ανταποκρίνονται στα λόγια μου».

Ο Αχμέτοφ γιγάντωσε την Σαχτάρ

Πάμε στο ποδόσφαιρο… Η Σαχτάρ ήταν ένας ιστορικός, αλλά μάλλον άσημος σύλλογος όταν τον ανέλαβε ο Αχμέτοφ. Το 2002 η ομάδα κατέκτησε για πρώτη φορά το πρωτάθλημα και μετά πήρε άλλους δώδεκα τίτλους «σπάζοντας» έτσι την κυριαρχία της Ντιναμό Κιέβου. Κέρδισε, επίσης, και 13 Κύπελλα Ουκρανίας, το Κύπελλο UEFA του 2009 και έκανε αξιοσημείωτες πορείες στο Champions League. 

Ο σύλλογος έφτιαξε δίκτυα σκάουτινγκ στη Βραζιλία, οι άνθρωποί του εντόπιζαν ταλεντάκια, τα έπαιρναν έναντι ευτελών ποσών με στόχο να πουληθούν αργότερα για να μπουν δεκάδες εκατομμύρια ευρώ στα ταμεία. Το 2004 προσέλαβε τον Μιρτσέα Λουτσέσκου, ο οποίος μεταμόρφωσε την αγωνιστική ταυτότητα της ομάδας (στην πρώτη χρονιά του στην ομάδα κατέκτησε το ευρωπαϊκό Σούπερ Καπ απέναντι στην Ρεάλ Μαδρίτης και έφτασε μέχρι τα προημιτελικά του Champions League) και το 2009 εγκαινίασε την Donbass Arena, το πρώτο μοντέρνο γήπεδο στην Ουκρανία, ένα αρχιτεκτονικό στολίδι που κόστισε 400 εκατομμύρια ευρώ. Δεν ήταν, βέβαια, απλά ένα γήπεδο, αλλά σύμβολο της δύναμης και της αυτονομίας της περιοχής, σημείο-κλειδί για τη διοργάνωση του Euro 2012 και ένα «πολιτικό μήνυμα ισχύος»: ότι το Ντονμπάς δεν εξαρτάται από το Κίεβο.

Και η Σαχτάρ δεν ήταν πια μια ποδοσφαιρική ομάδα, αλλά ένας παραπολιτικός θεσμός, εκφραστής της τοπικής ταυτότητας, εργαλείο επιρροής και σύμβολο μιας οικονομικής ολιγαρχίας που διεκδικούσε χώρο στο πολιτικό πεδίο.

Εννοείται ότι η ρωσική επέμβαση και ο πόλεμος στο Ντονμπάς το 2014 ανέτρεψαν την υφιστάμενη ισορροπία. Η Σαχτάρ έχασε την έδρα της, αναγκασμένη να μετακινείται από πόλη σε πόλη. Η ομάδα, υπό εξορία, όχι μόνο επέζησε αλλά μετατράπηκε σταδιακά σε σύμβολο της εθνικής αντίστασης. Συνέχισε να αγωνίζεται στο Champions League παρά τις αντίξοες συνθήκες αποτελώντας σταθερά την πρέσβειρα της χώρας στην κορυφαία ευρωπαϊκή διασυλλογική διοργάνωση, στήριξε ανθρωπιστικά και οικονομικά τις περιοχές της Ουκρανίας που υπέφεραν, ενώ ο ίδιος ο Αχμέτοφ, με την πώληση του Μιχάιλο Μούντρικ το 2022, προσέφερε 25 εκατ. δολάρια σε στρατιωτικά και φιλανθρωπικά προγράμματα, λέγοντας:

«Η Ουκρανία δεν θα ηττηθεί. Και η Σαχτάρ είναι εδώ για να το αποδείξει».

Προσελήφθησαν ειδικοί μάρκετινγκ και υπεύθυνοι ανάπτυξης νέων παικτών από το εξωτερικό. Ένας από αυτούς ήταν ο Άγγλος Τζο Πάλμερ, ο οποίος είχε εργαστεί προηγουμένως για την Honda και τη Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ, εργαζόμενος ειδικά στον τηλεοπτικό σταθμό του αγγλικού συλλόγου. Έτσι, η Σαχτάρ έγινε ο πρώτος σύλλογος από τον μετασοβιετικό χώρο που εισήγαγε το δικό της κανάλι. Μία από τις σημαντικότερες αλλαγές ήταν και η εισαγωγή ενός νέου εμβλήματος που συνδύαζε στοιχεία της ουκρανικής κουλτούρας, όπως η τρίαινα, με τοπικά σύμβολα από το Ντονμπάς, όπως τα σφυριά.

Ο Αχμέτοφ εμπιστεύτηκε ειδικούς που κατανοούσαν σαφώς το ποδόσφαιρο περισσότερο από αυτόν. Σημαντικός ρόλος δόθηκε στον Πάτρικ φαν Λέουβεν, έναν Ολλανδό ο οποίος, μεταξύ 2006 και 2013, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ίδρυση της ακαδημίας της Σαχτάρ. Είχε εργαστεί προηγουμένως για την ακαδημία της Φέγενορντ. Πόστο δόθηκε και στον Ουκρανό Σεργκέι Πάλκιν, ο οποίος προσελήφθη τον Ιούνιο του 2003 αρχικά ως οικονομικός διευθυντής και κατόπιν ως αναπληρωτής διευθύνων σύμβουλος. Όλοι αυτοί οι άνδρες είχαν ένα κοινό: ήταν άρτια μορφωμένοι και είχαν συγκεντρώσει πολύτιμες επιχειρηματικές γνώσεις εκτός Ουκρανίας. Και έτσι έγινε το θαύμα της Σαχτάρ. Άλλο ένα στην πορεία του Αχμέτοφ προς την κορυφή των πάντων. 

Τριάντα χρόνια μετά από την 10η Οκτωβρίου του 1995 ο Ρινάτ Αχμέτοφ είναι ένας παράγοντας που έχει εδραιωθεί σχεδόν σε κάθε πτυχή της ουκρανικής κοινωνίας. Είναι επιχειρηματίας, είναι φιλάνθρωπος, είναι αυτός που κατηγορείται για σχέσεις με οργανωμένο έγκλημα, κατάχρηση πολιτικής επιρροής, μονοπωλιακές πρακτικές.

Ποιος είναι στα αλήθεια; Το γνωρίζει μόνο ο ίδιος.